Het is al een behoorlijke tijd aan de gang. Mannen verlaten het onderwijs, het onderwijs feminiseert. In het PO was in 2011 86% van het onderwijzend personeel vrouw. Ook in het VO is de trend naar meer vrouwen duidelijk.[1] Op sommige basisscholen werken alleen vrouwen. Wat betekent deze beweging door een systemisch bril bekeken? Ik benut hierbij mijn eigen waarnemingen toen ik leraar basisonderwijs was. In deze blog bekijk ik het weggaan van mannen uit het onderwijs als symptoom voor een groter probleem. Bij mij komen een aantal vragen boven:
- Wat vertegenwoordigt de man (lees: mannelijke energie) in het onderwijs?
- Is de beweging van de man van het onderwijs af of ergens anders naar toe?
- Waarom is juist nu de beweging op gang gekomen?
- Is deze beweging een patroonherhaling?
- Wat dient zich aan, als de mannen weggaan uit het onderwijs?
Ik ben begonnen als leraar basisonderwijs op een Jenaplanschool. Ik had bewust gekozen voor vernieuwingsonderwijs en was daarin ambitieus. De basisprincipes van het Jenaplan kon ik helemaal onderschrijven. Wereldoriëntatie (WO) is het hart van het Jenaplanonderwijs en daar ging ik helemaal voor. In Wereldoriëntatie staat het ontdekkend en onderzoekend leren van kinderen centraal. Ik was al snel WO-coördinator. In het neerzetten van mijn ambitie stuitte ik op een (bijna) onzichtbaar ‘nee’ van mijn vrouwelijke collega’s. Ik kon toen, als jonge stamgroepleider, niet begrijpen dat andere collega’s niet dezelfde ambities hadden als ik. Uiteindelijk raakte ik in conflict met deze vrouwelijke collega’s en vrouwelijke energie, wat voor mij toen stond voor ‘niet innovatief en niet in beweging komen’. Voor mijn gevoel kreeg ik niet de ruimte om te ontdekken en te exploreren.
Ik ben bij een schoolbegeleidingsdienst gaan werken, waar ik wel de ruimte kreeg om te exploreren en te ondernemen. Ik ben weggegaan. Ik kon ‘mijn ei niet kwijt’. Voor mij was mijn beweging in eerste instantie een beweging van de vrouwelijke energie af.
Is de beweging van de vrouwelijke energie af een (historische) patroonherhaling?
Mannen gaan al eeuwenlang op zoek naar nieuwe terreinen, exploreren en ontdekken nieuwe gebieden, ondernemen, willen zichzelf in de wereld zetten. De man toont daarvoor moed, ambitie en doorzettingsvermogen en is doelgericht. De eigenschappen worden ook wel mannelijke energie, animus of yin genoemd.
Voorbeelden van deze exploratiedrang en ondernemerschap vinden we terug bij de Vikingen, de kruisvaarders en de ontdekkingsreizigers. Als de mannen weggaan, blijven de vrouwen achter en sluiten de rijen. Vanuit de vrouwelijke energie (anima of yang) gaan zij verbinden, arm in arm staan. “Wij rooien het samen, nu de mannen weg zijn”. Deze band is bijzonder krachtig, omdat het ook over overleven gaat, zonder de mannen. Een collega opsteller deed een historische opstelling: de kruisvaarders gingen op weg naar het beloofde land. De vrouwen bleven achter. Ook hier was de beweging van de vrouwen: wij zoeken elkaar op en vertrouwen op elkaar, arm in arm naast elkaar. Deze mannen gingen op zoek naar nieuwe werelden. Was de toenmalige wereld niet uitdagend genoeg meer?
Als ik weer terugga naar het heden en mijn eigen ervaring met een opstelling in een basisschool beschrijf, komt het beeld van een vrouwelijke team naar voren (zie ook andere blog systemisch werken in een lerende organisatie). Ik vroeg een team met het merendeel vrouwen rondom het A4-tje, als representant voor het team, te staan. Binnen een halve minuut was er een perfecte cirkel gevormd rondom het A4-tje. Het beeld: de vrouwen, samen, zij aan zij, arm-in-arm. De mannen hadden al sinds lang de school verlaten. Het bijkomend effect in dit team was dat het ontzettend moeilijk bleek om de individuele ambitie van de vrouwelijk leerkracht te ontwikkelen. Daarmee werd de ambitieuze vrouw ontrouw aan haar collega’s vrouwen en liet ze op een diepere, systemisch laag de boodschap zien: ik verbreek de cirkel.
Ik sluit af met een aantal vragen, die ik systemisch nader wil onderzoeken. Wanneer is verlaten van het onderwijs door de mannen begonnen? Welk signaal wil de uittocht van de mannen geven aan het onderwijssysteem? Is het symptoom dat jongens lagere prestaties halen in het onderwijs tov meisjes een patroonherhaling met het verlaten van mannen uit het onderwijs? Is het zoeken naar nieuwe perspectieven door mannen een symptoom van een systeemverandering? Heeft het onderwijs haar bestemming bereikt? Hoe lang blijven de vrouwen (vooral in het basisonderwijs) nog arm in arm staan om hun lot te dragen?
[1] STAMOS
systemischwaarnemen 